در این مقاله قصد داریم به‌صورت جامع به موضوع درمان خشکی چشم در منزل بپردازیم — یکی از دغدغه‌های رایج در مطب چشم پزشکان — و راهکارهایی عملی و اثربخش را ارائه کنیم که بیماران می‌توانند به‌طور روزمره در خانه اجرا کنند.
خشکی چشم چیست؟
خشکی چشم (Dry Eye) یکی از شایع‌ترین مشکلات چشمی است که اگر نادیده گرفته شود، ممکن است به اختلال در دید، ناراحتی چشم، خستگی و حتی آسیب قرنیه منجر شود.
طبق اطلاعات مرکز پزشکی آکادمیک امریکا (Cleveland Clinic)، خشکی چشم زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها به اندازه‌ی کافی اشک تولید نمی‌کنند یا اشک‌ها خیلی سریع تبخیر می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث احساس سوزش، خارش، قرمزی و تاری دید موقت شود. کارشناسان این مرکز توصیه می‌کنند برای کنترل علائم، بیماران از اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده استفاده کنند، بهداشت پلک‌ها را رعایت نمایند و در صورت تداوم علائم، با چشم‌پزشک مشورت کنند.
علل و عوامل مؤثر در خشکی چشم
پیش از آنکه به روش‌های درمانی بپردازیم، مهم است بدانیم چرا خشکی چشم رخ می‌دهد — شناخت علت به ما کمک می‌کند که راهکارهای خانگی مؤثرتری انتخاب کنیم.
۱. کم‌تولیدی اشک یا کیفیت نامناسب اشک
اگر غدد پلک یا غدد اشکی نتوانند اشک کافی یا اشک مناسب بسازند، سطح چشم به درستی مرطوب نمی‌ماند.
۲. تبخیر سریع اشک
اگر لایه چربی (لیپیدی) روی اشک‌ها خوب نباشد، اشک‌ها زود تبخیر می‌شوند. محیط خشک، باد، تهویه قوی، استفاده زیاد از صفحه‌نمایش و کم‌پلک زدن هم از عوامل آن هستند.
۳. عوامل محیطی و رفتاری
استفاده طولانی از صفحه‌نمایش باعث کاهش پلک‌زدن و افزایش خشکی می‌شود.
محیط‌های با گرما، تهویه مرکزی (کولر یا بخاری)، باد مستقیم و خشکی هوا.
مصرف بعضی داروها، سن بالا، زنان (به‌ویژه یائسگی)، بیماری‌های خودایمنی مانند سندرم شوگرن.
۴. اختلالات پلک یا غدد مِیبومیان
غدد مِیبومیان در لبهٔ پلک‌ها چربی لازم برای لایهٔ بیرونی اشک را تولید می‌کنند؛ اختلالات آنها می‌تواند منجر به خشکی چشم شود.
با آگاهی از این عوامل، حالا می‌توانیم به راهکارهای خانگی (در منزل) بپردازیم.
اصول ۶-گانه برای درمان خشکی چشم در منزل
در ادامه، روش‌های مؤثر را که بیماران می‌توانند در خانه به‌کار ببرند، با تفکیک دسته‌بندی و توضیح داده شده‌اند.
۱. مرطوب نگه‌داشتن محیط
استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز (humidifier) در منزل، به‌ویژه وقتی گرمایش یا تهویه شدید است، بسیار کمک می‌کند. (Healthline)
دور کردن جریان مستقیم باد یا هوای تهویه (کولر، بخاری) از سمت چشم‌ها. (American Academy of Ophthalmology)
استفاده از عینک‌های محافظ یا عینک آفتابی دور‌کننده باد در فضای بیرون.
۲. قطعی کردن بهداشت پلک‌ها
روزانه یک بار با حوله گرم و تمیز، پلک‌ها را پوشانده و پنج تا ده دقیقه نگه دارید تا چربی غدد مِیبومیان نرم شود. (Mayo Clinic)
سپس پلک‌ها را با شامپوی بچه یا پاک‌کنندهٔ ملایم، به‌آرامی ماساژ دهید و سپس آبکشی نمایید. (Optometrists.org)
این روش به “درمان خشکی چشم در منزل” کمک می‌کند چون با پاک‌سازی و تحریک چربی غدد، کیفیت اشک بهبود می‌یابد.
۳. استفاده منظم از اشک مصنوعی و ژل/پماد
برای خشکی خفیف، می‌توان از قطره‌های اشک مصنوعی بدون نسخه استفاده کرد. NEI توصیه می‌کند. (nei.nih.gov)
اگر لازم باشد بیش از ۴-۵ بار در روز استفاده شود، از قطره‌های بدون نگهدارنده (preservative-free) پیشنهاد می‌شود. (Mayo Clinic)
شب‌ها می‌توان از پماد یا ژل ضخیم‌تر استفاده کرد که هنگام خواب سطح را محافظت کند. (Mayo Clinic)
این مرحله، هستهٔ «درمان خشکی چشم در منزل» است چون بیمار می‌تواند با خرید ساده، اقدام به مرطوب‌سازی سطح چشم نماید.
۴. مدیریت رفتار هنگام استفاده از صفحه‌نمایش
از قانون ۲۰–۲۰–۲۰ استفاده کنید: هر ۲۰ دقیقه، به نقطه‌ای در فاصلهٔ حدود ۶ متر (۲۰ فوت) نگاه کنید، ۲۰ ثانیه پلک بزنید. (Healthline)
سعی کنید هر بار کمتر از ۲ ساعت پشتِ صفحۀ بزرگ بنشینید؛ استراحت‌های کوتاه را فراموش نکنید.
پلک‌زدن آگاهانه: باعث می‌شود لایه اشک تازه شود و تبخیر کاهش یابد.
۵. تغذیه و سبک زندگی
آب کافی بنوشید تا سطح آب بدن مناسب باشد و اشک تولید بهتری داشته باشد.
مصرف اسیدهای چرب امگا-۳ (غذاهایی مانند ماهی سالمون، گردو، دانه چیا) می‌تواند مفید باشد.
اجتناب از مصرف زیاد الکل و سیگار چون اینها می‌توانند خشکی چشم را تشدید کنند.
اطمینان از خواب کافی (حدود ۷-۸ ساعت) و کاهش استرس: استرس می‌تواند تولید اشک را کاهش دهد.
۶. اصلاح شرایط محیطی و محافظت چشم
در محیط بیرون یا زمانی که باد می‌وزد، از عینک‌های محافظ یا محافظ‌های بلوک‌کننده‌ی باد استفاده کنید.
اگر از لنز تماسی استفاده می‌کنید، ساعت استفاده را کاهش دهید یا در زمان‌های خشکی زیاد، لنز را بردارید و از عینک استفاده کنید.
تهویه مستقیم هوا به‌صورت مستقیم به چشم‌ها نتابد (مثلاً کولر از سمت چشم‌ها نباشد).
چه زمانی باید به چشم‌پزشک مراجعه کرد؟
اگر با وجود اجرای منظم شیوه‌های بالا، علائم شما ادامه یافت یا تشدید شد، حتماً به چشم‌پزشک مراجعه کنید. علائمی مانند:
درد چشم شدید یا دید بسیار تار
قرمزی قابل توجه
کاهش دید
ترشح یا احساس جسم خارجی که برطرف نمی‌شود
خشکی چشم در مواردی می‌تواند به ضایعات قرنیه منجر شود. (nei.nih.gov)
پس، درمان خشکی چشم در منزل شروع خوبی است، اما نه جایگزین معاینه تخصصی برای موارد جدی.
جمع‌بندی
در این مقاله، راهکارهایی عملی برای درمان خشکی چشم در منزل ارائه شد، از تنظیم محیط و رفتار گرفته تا بهداشت پلک، استفاده از اشک مصنوعی، تغذیه و محافظت چشم. با اجرای این توصیه‌ها، بسیاری از بیماران می‌توانند راحتی چشم‌شان را بهبود بخشند و از نیاز به درمان‌های تهاجمی‌تر جلوگیری کنند. البته همواره یادآور می‌شویم که اینها جایگزین معاینهٔ چشم‌پزشکی نیستند؛ در صورت بروز علائم شدید یا تغییر دید، مراجعه لازم است.
